به گزارش قدس خراسان، ورزش زورخانه‌ای در مشهد از جمله ورزش‌های محبوبی است که چندی است مردم اقبال خوبی به آن نشان داده‌اند و بیش از گذشته به دنبال این هستند که فرزندان خود را با آداب این ورزش ایرانی آشنا کنند. به سراغ حاج‌امیر حامد چوبدار از کهن‌کسوت‌های این ورزش در مشهد رفتیم تا با او درباره فرهنگ و آداب پهلوانی در این ورزش اصیل صحبت کنیم.

وی که متولد ۱۵ مهرماه ۱۳۲۵ در مشهد است و دو پسرش مرتضی و مجتبی حامد چوبدار نیز از پهلوانان و ورزشکاران باستانی‌کار مشهد هستند، سال ۱۳۴۲ ورزش باستانی را از زورخانه‌های تهران آغاز کرد و در آن زمان با بزرگانی مانند سیدقراب و دیگر بزرگان این ورزش هم‌دوره بوده است.

این پیشکسوت ورزش باستانی سال ۸۹ مقام کهن‌کسوت و ارتشبد را کسب کرده و اکنون یکی از ۱۰ کهن‌کسوت این ورزش بومی در مشهد است.

حاج امیر حامد چوبدار زورخانه امیرکبیر را در سال ۱۳۷۵ در ۱۰ ماه با خرج خودش و بدون دریافت وام و کمک مالی بنا کرده است و اکنون ورزشکاران در این زورخانه به صورت صلواتی و رایگان ورزش کرده و از امکانات این مجموعه استفاده می‌کنند.

علاقه این پیشکسوت ورزش باستانی به این ورزش آن قدر زیاد است که برای تزئینات این زورخانه تمام هنر ایرانی را به کار گرفته است؛ از در ورودی که تماماً مسی است تا تصویر امیرکبیر و فردوسی را به همراه صحنه‌ای از نبرد رستم و اسفندیار بر روی آن کنده‌کاری شده تا تمام تصاویر پهلوانان و عکس‌های یادگاری که به صورت سیاه و سفید چاپ کرده و قاب گرفته تا تابلوفرش تمثال امیرالمؤمنین(ع) که آن را هم به همان سبک سیاه و سفید خریداری کرده، همه حکایت از عشق و علاقه‌ای دارد که سبب زنده نگه ‌داشتن این ورزش باستانی ایران زمین است.

این پیشکسوت مشهدی درباره ورزش زورخانه‌ای می‌گوید: این ورزش، ورزش نیاکان و پدران ماست، ورزشی نیست که کسی از کشورهای دیگر برای ما سوغات آورده باشد، این ورزش ۳هزار سال قدمت دارد و اکنون پس از سال‌ها این ورزش به ما رسیده است.

وی با بیان اینکه با بزرگان ورزش باستانی مانند سیدقراب و باقر مهدیه ورزش باستانی را آغاز کردم، می‌افزاید: همچنین با پیشکسوتانی صاحب زنگ مانند آقای تختی، وفادار، زندی، سخدری و شورورزی که همه این افراد به جز آقای تختی مشهدی و خراسانی هستند، ورزش می‌کردم و شاگردشان بودم.

چوبدار یادآور می‌شود: چند سالی نایب ‌رئیس مدیر کل تربیت ‌بدنی استان و ۱۴ سال مسئول ورزش زورخانه‌ای استان خراسان بزرگ بودم و در این سال‌ها پهلوان وفادار و پهلوان شورورزی در سفر به شهرستان‌های استان با من همراهی می‌کردند.

این پیشکسوت مشهدی با بیان اینکه ۹۰ درصد ورزشکاران زورخانه از کشتی با چوخه شروع کرده‌اند و بعد وارد گود زورخانه و کشتی پهلوانی شدند، عنوان می‌کند: نخستین درسی که ما در زورخانه ‌آموختیم ادب و زیر پا گذاشتن منیت بود، باستانی‌کاران و پهلوانان اهل تواضع و فروتنی هستند و با ضعیف‌تر از خودشان درگیر نمی‌شوند، در ورزش باستانی باید خودت را کوچک بدانی تا مردم بزرگت کنند اگر متکبر باشی مردم با تو احساس صمیمیت نمی‌کنند و اعتبارت را از دست می‌دهی.

گلریزان زورخانه‌ای از گذشته تاکنون

وی با بیان اینکه گلریزان زاییده زورخانه است و هر کسی گلریزان انجام می‌دهد از زورخانه‌ها آن را یاد گرفته‌ است، اضافه می‌کند: در زمان‌های قدیم برای برخی از پیشکسوتان که بیمه بازنشستگی نداشتند و از کار افتاده شده بودند از خیران و کسانی که دوست داشتند به پهلوانان کمک کنند، دعوت می‌کردیم و بدون اینکه نام آن پهلوان را ببریم گلریزان انجام می‌دادیم، زمان قدیم لنگ می‌گرفتیم و مردم پول‌ها را در لنگ می‌ریختند بعد بدون اینکه پول‌ها را بشماریم به آن پهلوان و یا فرد نیازمند تحویل می‌دادیم، اکنون گلریزان به ‌گونه‌ای دیگر برگزار می‌شود، برای خیران کارت دعوت ارسال می‌کنیم و آن‌ها مبلغ مورد نظر را می‌گویند و ما یادداشت می‌کنیم، صبح به کارت بانکی که اعلام شده واریز می‌کنند سپس به آن فرد محتاج بدون اینکه کسی متوجه شود، تقدیم می‌کنیم.

چوبدار درباره تأثیر زورخانه روی اوباش در قدیم می‌گوید: در قدیم به اراذل و اوباش، باباشمل می‌گفتیم که وقتی وارد زورخانه می‌شدند بقیه از ترسی که داشتند به این افراد سلام می‌کردند و جلو پایشان بلند می‌شدند، برخی از این افراد پس از آمدن به زورخانه با توجه به اشعاری که مرشد و پیشکسوت در گود می‌خواند، درس ادب، اخلاق و جوانمردی می‌آموختند، کم‌کم کارهای خلافشان را کنار می‌گذاشتند و در زورخانه ورزش می‌کردند.

این پیشکسوت مشهدی زورخانه درباره آداب این ورزش باستانی بیان می‌کند: در زورخانه پس از ورزش یک موسفید دعا می‌خواند و این دعا اثرات خیلی خوبی روی باباشمل‌ها داشت؛ چرا که در برنامه دعا از اخلاق و منش پیشکسوتان و بزرگان می‌گوییم و ورزشکاران و حاضران از این حکایت‌ها درس می‌گیرند و به کار می‌بندند.

وی درباره فعالیت زورخانه در زمان دفاع مقدس خاطرنشان می‌کند: در جنگ تحمیلی زورخانه‌های مشهد شهیدان و جانبازان زیادی را در راه اسلام داده است، اکنون نیز هنگامی که جانبازان به زورخانه می‌آیند احترام زیادی برایشان قائل هستیم و حق احترام اضافه به جانبازان می‌دهیم.

چوبدار با بیان اینکه شهید سیداحمد احمدی از شهدای زورخانه‌ای است که اوایل جنگ شهید شد، یادآور شد: باشگاه طوس را به احترام شهدای باستانی‌کار به باشگاه شهدا تغییر نام دادیم، یک باشگاه دیگر نیز در محله طلاب به نام شهید احمدی از شهدای زورخانه نام‌گذاری شده است.

این ارتشبد مشهدی می‌افزاید: اوایل جنگ در زورخانه‌ها برای جبهه‌ها پول جمع‌آوری کردیم و دو سه دستگاه نانوایی خریداری کردیم و به جبهه فرستادیم.

امتیازات ورزش زورخانه‌ای؛ از صلواتی تا کهن‌کسوتی

وی با بیان اینکه امتیازات در ورزش زورخانه‌ای سلسله مراتبی است، عنوان می‌کند: هر چند وقت یک بار به ورزشکاران باستانی‌کار حق احترام داده می‌شود، این امتیازات در هیئت ورزش زورخانه‌ای استان اعطا می‌شود و بنده نیز عضو این هیئت هستم، پس از اینکه در هیئت ورزش زورخانه‌ای استان تصمیم‌گیری انجام ‌شد به تهران ارسال می‌شود تا حکم صادر شود.

چوبدار ادامه می‌دهد: از جمله این سلسله مراتب صلواتی، واردی و زنگی است، جوانی که وارد زورخانه می‌شود پس از مدتی که ورزش کرد برایش صلوات می‌فرستند، بعد در چرخ که می‌رود برایش صلوات می‌فرستند، وقتی وارد گود می‌شود برایش صلوات می‌فرستند، بعد از در که وارد می‌شوی مرشد ضرب را نگه می‌دارد و فرمان صلوات می‌دهد، پس از ۱۶-۱۵ سال ورزش واردی می‌شود، یعنی هنگام ورودش به زورخانه مرشد زنگ می‌زند و فرمان صلوات می‌دهد، کسی که واردی می‌شود باید تمام آداب و رسوم ورزش را بلد باشد. مرحله بعدی پیشکسوت است، هنگامی که به گود وارد و از آن خارج می‌شود مرشد برایش زنگ می‌زند و هنگامی که بعد از ورودش به داخل زورخانه مرشد زنگ می‌زند، کهن‌کسوت یا ارتشبد ورزش باستانی می‌شود، کهن‌کسوت باید مانند کتاب ورزش همه اصول ورزش باستانی را حفظ باشد.

این کهن‌کسوت ورزش باستانی درباره وضعیت زورخانه‌ها در اوایل انقلاب می‌گوید: در اوایل انقلاب ورزش زورخانه‌ای دست یک عده از باباشمل‌ها بود اما پس از تثبیت انقلاب عده‌ای از آن‌ها فوت کردند و عده‌ای نیز خانه‌نشین شدند، کم‌کم ورزش باستانی با حضور مردان متدین رونق گرفت و ادامه پیدا کرد، ما با نام مقدس امیرالمؤمنین(ع) ورزش را شروع و با نام مقدس حضرت حجت(عج) ورزش را ختم می‌کنیم.

خانم‌ها متقاضی ورزش زورخانه‌ای!

وی یادآور می‌شود: اکنون مردم خیلی طرفدار و دوستدار ورزش زورخانه‌ای شده‌اند، به ویژه از زمانی که رهبر معظم انقلاب به این ورزش بها دادند و آن را تأیید کردند و گفتند: «این ورزش نیست بلکه جزئی از فرهنگ ماست». حتی خانم‌ها می‌آیند و می‌گویند برای ما هم کلاس ورزش باستانی بگذارید اما این ورزش، ورزشی مردانه و پهلوانانه است و به بانوان علاقه‌مند به ورزش باستانی گفته‌ام به سراغ دیگر ورزش‌ها بروند.

چوبدار می‌افزاید: در گذشته شعبان بی‌مخ، شلوار ورزش باستانی را تن یک هنرپیشه کرده و دو میل را هم در دستش گرفته بود. عکس این هنرپیشه پشت یک مجله چاپ شده بود که در آن زمان مردم سراغ شعبان بی‌مخ رفتند و به این کار اعتراض کردند.

این کهن‌کسوت ورزش باستانی با اشاره به علاقه‌مندی مردم به ورزش زورخانه‌ای می‌گوید: خانم‌ها پسر بچه‌هایشان را می‌آورند و می‌گویند می‌خواهیم وارد ورزش زورخانه‌ای بشوند، به عنوان مثال پسر ۸ساله‌‎شان را آورده بودند که آموزش ببیند، گفتم باید بزرگ‌تر شود تا یک گود مخصوص بچه‌ها بسازیم و به کمک یک مربی ورزش باستانی را آموزش ببینند تا در آینده یک ورزشکار حرفه‌ای بشوند.

وی درباره کتابی که در دست چاپ دارد، بیان می‌کند: یک آقای نویسنده من را تشویق کرد که درباره ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای کتابی بنویسم، به همین خاطر کتابی با عنوان «فرهنگ جوانمردی» را در مدت ۶-۵ سال نوشتم که به‌ زودی منتشر می‌شود. در این کتاب شرح حالی از پهلوانان گذشته و معاصر را نوشته‌ام.

خبرنگار: فریده خسروی